Σύµφωνα µε στοιχεία του ίδιου Οργανισµού για την εικοσαετία 1998 – 2017,είναι πιο δυσµενώς επιδραστική για τον άνθρωπο, απ’ ότι οι δασικές πυρκαγιές σε παγκόσµιο επίπεδο.
Η βασική αιτία της ξηρασίας είναι η έλλειψη των βροχοπτώσεων (ανοµβρία). Το φαινόµενο χειροτερεύει όταν η έλλειψη βροχοπτώσεων συνοδεύεται και από σχετικά για την εποχή υψηλές θερµοκρασίες, όπως είχαµε τον περασµένο Μάρτιο και Απρίλιο. Φτάνει δε σε δραµατικά επίπεδα όταν συνδυάζεται µε καύσωνα, κάτι που είχε συµβεί πέρυσι το καλοκαίρι.
∆υστυχώς τα σηµάδια της τα έχει δώσει και φέτος από πολύ νωρίς ,σηµάδια που δεν µπορούν να αγνοηθούν και ιδιαίτερα στην Β. Ελλάδα. Έτσι στις λίµνες της, οι οποίες είναι αβαθείς σε σχέση µε άλλες Ελληνικές λίµνες λόγω της γεωµορφολογικής τους συγκρότησης και έχουν µέγιστο βάθος 4 m και µέσο βάθος γύρω στα 2 m, παρατηρήθηκε εµφανής πτώση στάθµης. Μάλιστα για την ∆οϊράνη η παρατηρηθείσα πτώση στάθµης της που ήταν πάνω από ένα µέτρο σήµαινε αυτόµατα, ότι έχει χάσει το µισό νερό της. Επίσης η φετινή σηµαντική απουσία χιονιού, (από µετρήσεις µας σε βουνά της Α. Μακεδονίας – Παγγαίου και Φαλακρό – διαπιστώθηκε µείωση του φετινού χιονοκαλύµµατος κατά 40 – 50% σε σχέση µε το περσινό) σε συνδυασµό µε την απουσία βροχοπτώσεων, οδήγησε σε αντίστοιχη µείωση της Ανοιξιάτικης παροχής ορισµένων ποταµών της περιοχής, σε 60%…! (ποταµός Αγγίτης παρα- πόταµος Στρυµώνα).
Οι αρνητικές επιπτώσεις της για τον άνθρωπο είναι πάρα πολλές και εξαιρετικά δυσµενείς. ∆εν υπάρχει κανείς άλλος χαρακτηρισµένος φυσικός κίνδυνος, ο οποίος να έχει τόσο µεγάλο εύρος επιπτώσεων σε αριθµό. Εάν τις πάρουµε µια – µια έχουµε:
α) Πολύ σηµαντική αύξηση του κινδύνου ∆ασικών Πυρκαγιών, επειδή αυξάνεται η ευφλεκτότητα της βλάστησης (∆ένδρων αλλά και θάµνων, όπως και χορτολιβαδικών εκτάσεων).
Ήδη τη στιγµή αυτή, παρ’ ότι βρισκόµαστε ακόµη στην Άνοιξη υπάρχουν ξερά χόρτα µέσα στις ∆ασικές εκτάσεις. Η ξερή βλάστηση ως νεκρό υλικό που είναι, έχει µηδενική υγρασία, άρα έχει την ίδια υγρασία µε ένα φύλλο χαρτί, δηλαδή ίδια υγρασία µ’ ένα προσάναµµα.
β) Αρνητικές επιπτώσεις για τις Γεωργικές καλλιέργειες όλων των ειδών (φυτά µεγάλης καλλιέργειας, οπωροφόρα ∆ένδρα, λαχανικά κλπ.) µε ό,τι αυτό συνεπάγεται για την εφοδιαστική αλυσίδα τροφίµων για Άνθρωπο και ζώα. Όµως δυσµενείς επιπτώσεις υπάρχουν και για την ανάπτυξη της χλωρίδας γενικότερα όλων των ειδών (όχι µόνον των καλλιεργειών).
γ) Αρνητικές επιπτώσεις για τα ζώα, κυρίως γι’ αυτά που ζουν σε ∆άση, αγρούς κλπ. Οι επιπτώσεις από την ξηρασία σ’ αυτή την περίπτωση, οδηγούν σε ασθένειες και σε µαζικούς θανάτους των.
δ) Αρνητικές επιπτώσεις για τον άνθρωπο. Εδώ η πρώτη άµεση και βασικότερη είναι η λειψυδρία, η έλλειψη δηλαδή επαρκών υδάτινων πόρων για τις κάθε είδους ανάγκες και χρήσεις του νερού για αυτόν. Βέβαια είναι καλό να ξεκαθαρισθεί ότι άλλο η λειψυδρία που οφείλεται σε ανοµβρία, η οποία οδηγεί σε ξηρασία όπως αναφέρθηκε προηγουµένως και εντελώς διαφορετική είναι η λειψυδρία η οποία δεν σχετίζεται µε ανεπάρκεια βροχοπτώσεων, αλλά µε υπεράντληση και κατασπατάληση των υδατικών πόρων. Κατά τα κοινώς λεγόµενα και σε απλή γλώσσα , στην πρώτη περίπτωση δεν έχουµε νερό γιατί δεν βρέχει, ενώ στην δεύτερη περίπτωση δεν έχουµε επάρκεια υδάτων όχι γιατί δεν έχουµε βροχές, αλλά γιατί καταναλώνουµε περισσότερο νερό από αυτό που έχουµε διαθέσιµο.
Σε αµφότερες τις περιπτώσεις όµως υπάρχει φτώχεια, όπως φτώχεια υπάρχει όταν δεν έχουµε εισοδήµατα, ή έχουµε, αλλά καταναλώνουµε περισσότερα από αυτά που διαθέτουµε. Το τελικό αποτέλεσµα και στους υδάτινους πόρους και στα χρήµατα είναι το ίδιο και στις δυο φορές. Ένδεια.
Η ένδεια αυτή των υδάτινων πόρων έχει ως αποτέλεσµα µια σειρά από άµεσες αρνητικές επιδράσεις στον άνθρωπο, οι οποίες σχετίζονται µε την υγιεινή του και την ποιότητα ζωής του, αλλά και µε την οικονοµική του ευηµερία, διότι επηρεάζονται αρνητικά µια σειρά από υπηρεσίες ή προϊόντα, όπως ο τουρισµός, η βιοµηχανία, οι κατασκευές κλπ.
Πέρα όµως από τις άµεσες αρνητικές επιδράσεις υπάρχουν και οι έµµεσες και σε δεύτερο χρόνο επιπτώσεις, οι οποίες είναι επίσης πολύ σοβαρές. ∆υο από τις σηµαντικότερες είναι η ερηµοποίηση, δηλαδή η προοδευτική απώλεια της γονιµότητας του εδάφους καθώς και οι µεταναστευτικές ροές.
Η πρώτη έχει απευθείας σχέση µε το στέγνωµα των υδροφορέων ή αλλιώς υδροφόρων οριζόντων. Όταν αυτός αδειάζει λόγω της ξηρασίας και γειτονεύει και µε θαλάσσιο περιβάλλον, δίνει την δυνατότητα να εισχωρήσει η θάλασσα υπογείως µέσα σε αυτόν γεµίζοντας το κενό που υπάρχει. Το υπερκείµενο έδα- φος επηρεάζεται από το αλµυρό νερό που κατακλύζει τον υδροφορέα και χάνει σε µεγάλο βαθµό την γονιµότητά του. Αυτή είναι µε απλά λόγια η υφαλµύρωση των εδαφών που µε την σειρά της οδηγεί στο φαινόµενο της ερηµοποίησης µε τελική κατάληξη την αδυναµία ανάπτυξης κάθε είδους καλλιέργειας επ’ αυτών.
Και εδώ δεν πρέπει να συγχέουµε αυτού του είδους την ερηµοποίηση µε την ερηµοποίηση που είναι αποτέλεσµα της διάβρωσης από επιφανειακά νερά επικλινών εκτάσεων, µέσω της οποίας τα εδάφη παρασέρνονται στην θάλασσα και έτσι οι πλαγιές των βουνών που υφίστανται το φαινόµενο αυτό χάνουν την γονιµότητά τους. Σε γενικές γραµµές το πρώτο είδος της ερηµοποίησης εµφανίζεται σε πεδινές και παραθαλάσσιες περιοχές, ενώ το δεύτερο σε επικλινείς περιοχές λοφώδεις και ηµιορεινές.
Όσον αφορά τις µεταναστευτικές ροές και την σχέση τους, εκτός από παράγοντες που σχετίζονται µε πολέµους και γεωπολιτικά συµφέροντα, έχουν µεγάλη σχέση µε την προσπάθεια πρόσβασης των λαών σε περισσότερους και καλύτερης ποιότητας υδάτινους πόρους, από την αρχαιότητα µέχρι σήµερα.
Μετά την σύντοµη ανάλυση των αρνητικών επιδράσεων και των κινδύνων από την ξηρασία γεννιούνται αναµφισβήτητα δυο ερωτήµατα.
1)Η κατάσταση αυτή θα καλυτερέψει, θα µείνει ίδια ή θα χειροτερέψει;
∆υστυχώς η απάντηση είναι ότι θα χειροτερέψει και αυτό είναι ανεξάρτητο από την αδιαµφισβήτητη υπερθέρµανση του πλανήτη και τις επιπτώσεις της στο κλίµα .
Η συνεχής αύξηση του πληθυσµού της γης, αλλά και των αναγκών του που προκύπτουν από τον εκσυγχρονισµό των συνθηκών διαβίωσης και των αντίστοιχων απαιτήσεων του ανθρώπου σε νερό, οδηγεί µε απλά Μαθηµατικά στην ανωτέρω διαπίστωση, την στιγµή που τα ύδατα του πλανήτη σε συνολική ποσότητα παραµένουν τα ίδια, από την γέννηση του µέχρι σήµερα, απλώς αλλάζουν συνεχώς µορφές. Με άλλα λόγια διαφορετικό είναι να το µοιράζονται 1 δις άνθρωποι στο παρελθόν, διαφορετικό 8 δις σήµερα και διαφορετικό π.χ. 10-15 στο µέλλον.
2)Μπορούµε να κάνουµε κάτι; Ναι και είναι γνωστό τοις πάσι αυτό. Είναι το ίδιο µ’ αυτό που κάνουµε όταν δεν έχουµε αρκετά χρήµατα. Οικονοµία. Πως; Με την αποθήκευση (αποταµίευσή του). Εµείς όµως όχι µόνον δεν κάνουµε αποταµίευση αλλά και το νερό που έχουμε με όποιες συνθήκες το έχουµε το κατασπαταλούµε. Οι πάσης φύσης απώλειες των δικτύων που φτάνουν το 40 – 45 και ενίοτε το 55% του νερού που διανέµεται, µέχρι να φτάσει αυτό από το σηµείο διανοµής του στο σηµείο κατανάλωσης, µιλάει από µόνο του.
Βέβαια αυτά θα πει κανείς είναι θέµατα της πολιτείας. Όµως δεν είναι µόνον θέµατα της Πολιτείας. Είναι και δικό µας θέµα. Η απόκτηση από τους πολίτες κουλτούρας οικονοµίας νερού, είναι κάτι πολύ σηµαντικό και δυστυχώς δεν έχει καλλιεργηθεί ακόµη σχεδόν καθόλου στην χώρα µας.
Tου ∆ηµήτρη Εµµανουλούδη
Kαθηγητής ∆ιευθέτησης Ορεινών Υδάτων
∆/ντής Πανεπιστηµιακής Έδρας UNESCO
∆ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θρακης